Sürdürülebilir Tasarım

21. yüzyıl birçok değişime öncülük ederken, tasarım konusunda da estetik ve kullanışlılık kadar bir ürünün doğa ve gezegenle iletişiminin de yüksek olması talebi doğmuştur. Bu çerçevede de sürdürülebilir tasarım veya eko tasarım gibi isimlere sahip olan bir anlayış ile hareket edilmeye başlanmıştır.

Sürdürülebilir Tasarım Nedir?

Sürdürülebilir tasarım 1990 yıllarında eko tasarım ve yeşil tasarım gibi isimler ile ortaya çıkmıştır. Hayat bulan bu sürdürülebilir tasarım anlayışı ile birlikte şirketler üretim süreçlerinde çevresel etkilerini azaltacak stratejiler oluşturmaya başlamıştır. Yani bu strateji ile şirketler daha doğa dostu bir hale gelirken, aynı zamanda da eko bilinçli bir uluslararası pazarda değerli ve rekabet açısından güçlü hale gelmiştir.

Günümüz açısından sürdürülebilir tasarım şeklinde adlandırılan ilk çalışmalar Avrupa ve ABD’de aslında 1980’li yılların sonunda başlamıştır. Sonrasında sırası ile

• İlk ciddi eko tasarım girişimi Hollanda’da 1994 yılında Delft Teknoloji Üniversitesi’ne bağlı Design for Sustainability (Sürdürülebilirlik için Tasarım) programı yani D4S programı, bilinen ilk sürdürülebilir tasarım kılavuzu olarak “Promise” kılavuzunu yayınlamıştır.
• 1997 yılında yine aynı üniversitenin Birleşmiş Milletler Çevre Programı(UNEP) ile beraber çalıştığı “Eko tasarım: Sürdürülebilir Üretim ve Tüketime Ümit Vadeden bir Yaklaşımı” yayınlanmıştır.
• 2009 senesinde ise güncellenip geliştirilmiş haliyle “Sürdürülebilirlik için Tasarım: Adım Adım bir Yaklaşım” yayımlanmıştır.

Sürdürülebilir ve Ekolojik Tasarım Bir Arada

Çevresel çalışmaların birçoğunda olduğu gibi sürdürülebilir tasarım çalışmalarında da sosyal ve ekonomik unsurlar göz önünde bulundurulduğu için ekolojik tasarım ötesine de geçilmiştir. Çünkü ekolojik tasarımda geri dönüşüm, yenilenebilir enerji ve atığı azaltma gibi çözümler daha fazla ön plana çıkarken, sürdürülebilir tasarım bunların yanında kullanıcının ihtiyacını sürdürülebilir şekilde karşılamayı hedeflemektedir.

Sürdürülebilir tasarım için öncelikle bugünün ihtiyaçlarını karşılayabilmek açısından gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarından vazgeçmesini gerektirmeyecek bir çözüm elde edilmeye çalışılır. Aslında bu çerçeve, sürdürülebilir kalkınmanın da temelinde yer almaktadır.

Örnek olarak hem sürdürülebilir hem ekolojik tasarımı bir arada bulunduran “The Peepoo Bag” gibi bir tasarım; günümüz insanın %40 gibi bir oranının basit hijyen ve tuvalet erişimine ulaşamaması sorununa müdahale etmektedir. Bebek ölümleri, sosyal problemler ve doğaya şiddet sorunları doğuran bu soruna karşı “The Peepoo Bag” İsveçli bir grup tarafından geliştirilmiştir. Peepoo Bag, tek kullanımlık bir idrar ve dışkı toplama çantasıdır. Çantalar biyo çözünür, çift katmanlı ve ilk katmanında üre yer alması ile birlikte iç katmanda bulunan dışkının hızla çözülmesini sağlayan bir teknolojiye sahiptir. Bununla birlikte çanta toprakta kolayca çözünebilir bir yapıya sahip olduğu için diğer biyolojik atıklarla birleştiğinde bir gübre vazifesi de görmektedir. Bu tarz bir sürdürülebilir tasarım hem gezegen hem de insan sağlığı açısından önemli bir sorunu kazançlı bir şekilde çözmektedir.

Sürdürülebilir Tasarım İçin Temel İlkeler Nelerdir?

Sürdürülebilir tasarım temel olarak ürün yaşam döngüleri süresince üretimden dağıtıma ve tüketimden atığın imhasına kadar yaşanabilecek tüm olumsuz durumları önlemeyi hedefler. Yani felsefe beşikten mezara felsefesidir. Bu bağlamda da tasarımı güçlü kılabilecek temel ilkeler bulunmaktadır.

• Seçilen malzemenin doğa dostu olması

Sürdürülebilir tasarım için çevreye duyarlı ürünler ve üretim süreçleri göz önüne alınmalıdır. Seçilen malzeme tekrar kullanılabilir, dayanıklı ve sürdürülebilirliği sağlayabilecek kil, ahşap, kağıt ve kerpiç gibi olmalıdır.

• Enerji verimliliği

Sürdürülebilir tasarımda en az en az ürün tüketimi ile maksimum enerji kazanımı elde edilmelidir. Örneğin, akıllı evler ve akıllı aletler enerji verimliliği sağladığı, doğa dost olduğu ve ekonomik artıya sahip olduğu için her zaman önemlidir.

• Sürdürülebilir kentler

Enerji tasarrufu açısından kompakt ve akıllı kent planlamaları her zaman önemli bir yere sahiptir. Çünkü 18. yüzyılda kent nüfusu %5 gibi bir orana sahipken, günümüzde nüfusun %56 gibi bir oranıyla 4,4 milyar gibi bir rakamı geçmiştir. Bu nedenle şehirlerde ekolojik yaşam ve sürdürülebilir tasarım anlayışı aktif bir hale gelmelidir. Bu açıdan konutlar, ortak kullanım alanları, hastaneler, iş yerleri ve ofisler gibi birçok noktanın birbirine yakın olması ve daha az enerji tüketimi ile daha düşük karbondioksit salımı elde edilmesi istenmektedir.

• Doğa ile barışık ulaşım

Ne yazık ki çevre kirliliği konusunda artan ulaşım büyük bir paya sahiptir. Bu bağlamda da toplu taşımayı teşvik ederek, bireysel ulaşımı azaltan çözümler daha yaygın hale gelmelidir. Sürdürülebilir tasarımda temel bir hedef olan bu nokta özellikle ilerleyen yıllarda yenilenebilir kaynakların kullanımıyla çalışabilen araçların tasarlanması ve üretimde de sürdürülebilir tasarım anlayışının öncü bir hale gelmesini hedeflemektedir.

İnsan-Doğa İlişkisini Güçlendiren Gezegen Dostu Tasarımlar

Sürdürülebilir tasarım, sürdürülebilirlik konsepti içerisinde Üçlü Bilanço Sistemi anlayışını her zaman gözetir. Üçlü Bilanço Sistemi (Triple Bottom Line) içerisinde “Gezegen, Kazanç ve İnsanlar” eş zamanlı gözetilmelidir. Sürdürülebilir kalkınma açısından da çevresel, sosyal ve ekonomik sürdürülebilirlik göz önünde bulundurulur. İşte bu açıdan da sürdürülebilir tasarım; gezegenin sağlığını koruyabilmeli, insanların huzurunu sağlayabilmeli ve tasarım çıktısı sayesinde ekonomik kazanç elde edebilmelidir.

İnsan çok eski çağlardan bu yana doğa ile etkileşim içerisindedir. Bu nedenle doğadan aldığı yeşili her zaman içgüdüsel şekilde tasarımlarına dahil eder. Fakat sürdürülebilir tasarım bu içgüdüsel dürtüden daha da ötesinde ekolojik sürdürülebilirlikten fazlasını yani sosyal, ekonomik ve davranışsal sürdürülebilirliği de önemser.

Doğa ve doğal olan insanın hem ruhuna hem beden sağlığına iyi gelir. Bu durumda da tasarımda doğal malzemelerin kullanılmış olduğu bir alan insan sağlığına katkı sağlar. Doğa insana iyi gelirken, insanın da doğa dostu olabilmesi için insan-doğa iletişimi güçlü bir tasarım, geleceğin daha yaygın hedefleri arasında yer alır. Verimli, çözüm odaklı ve insana güdüsel olarak bağlı sürdürülebilir ve ekolojik tasarımlar insanın doğa ile yeniden güçlü bir iletişim sağlamasını ön plana çıkarmaktadır. Yani sürdürülebilir tasarım fikri; daha mutlu, daha yeşil ve daha sağlıklı bir dünyaya olanak sağlayabilir ve bunun yanında gelecek nesillerin doğa ve gezegenle daha iyi ilişkiler elde etmesine imkan sunabilir.