Döngüsel Ekonomi Nedir?
Çabuk ve kısa ömürlü bir şekilde tükenen ürünler yerine daha iyi bir yaşam döngüsüne sahip olan ürünler oluşturulması için geliştirilen bir üretim ve tüketim modeli olan döngüsel ekonomi ürünlerin yaşam döngüsünde atıkların da en aza indirilmesini sağlar. Oysa geleneksel veya doğrusal şekilde adlandırılan ekonomi, ham maddenin kullanılması, tüketilmesi ve geri dönüşümünde çevre kirliliği oluşturan atıklar ortaya çıkarmaktadır.
Genel yaşamda döngüsel ekonomiye geçiş sayesinde sürdürülebilir bir gelecek elde edilebilir. Bu nedenle döngüsel ekonominin kapsamlı bir şekilde tanımı, faydaları ve amaçlarıyla incelenmesi gerekir.
Döngüsel ekonomi için bir tanım yapılması gerekirse, üretim hattında ham maddenin kullanılışından atığın ortaya çıkışına kadar tüm süreçte çevre korumasını ve sürekliliği hedefleyen ekonomi modelidir denilebilir. Bu sistemde geleneksel ekonomideki “Al-Yap-Kullan-At” sistemi yerine “Azalt-Yeniden Kullan-Geri Dönüştür” gibi bir prensip yer alır.
Temel olarak “Azalt-Yeniden Kullan-Geri Dönüştür” döngüsel ekonomi kavramının temelinde yer alır. Bu çerçevede;
- Azalt prensibi ile daha az ham madde kullanılır.
- Yeniden kullan prensibiyle ürün ve parçalar yeniden değerli şekilde kullanılabilir.
- Geri dönüştür prensibi ile hammadde etkin ve yüksek kalite ile tekrar tekrar kullanılabilir.
Sürdürülebilir kalkınma hedefleri içerisinde de döngüsel ekonominin önemli bir yeri vardır. Çünkü sadece kar odaklı düşünüldüğünde insan ve çevre sağlığına geri dönüşü olmayan zararlar verilebilir. Örnek olarak iklim değişikliği bu noktanın sonuçlarından birisidir.
Sürdürülebilir kalkınmaya katkı sağlamak için döngüsel yaklaşım, doğal kaynakları daha verimli kullanırken, geri dönüşüm sayesinde de atıkları azaltır. Bu sayede küresel ısınma azalırken, daha az çevre kirliliği ve daha yüksek bir çevre bilinci ortaya çıkar.
Döngüsel Ekonomi Hangi Faydaları Sağlar?
Sürdürülebilir kalkınmayı destekleyen döngüsel ekonomi, günümüzde sağladığı kadar gelecek için de faydalar sağlamaktadır. Adım adım bu faydalar incelenirse;
- Tekrar değerlendirilen kaynaklar sayesinde malzeme ve üretim açısından daha fazla verim elde edilir.
- Sorumlu üretim ve tüketim sayesinde çevre bilincinin artmasına destek sağlanır.
- Doğal dengenin korunması açısından çevresel etki daha az bir noktaya çekilir.
- Kaynakların etkin kullanılması ve tasarruf için geri dönüşümden yararlanılır.
- Döngüsel dönüşüm, daha yenilikçi ürün ve servislerin gelişmesine katkı sağlar.
- Verimli kullanılan kaynaklar sayesinde de enerji tasarrufu ve daha düşük bir emisyon elde edilir.
Sayılan bu faydaların yanında özellikle küresel bir sorun olan iklim değişikliği ile mücadelede de döngüsel ekonomi büyük bir fayda sağlar. Sürdürülebilir bir ekonomi için üretim ve tüketimde daha bilinçli davranılarak, döngüsel ekonomiye geçiş yapılmalıdır. Bu durumda da döngüsel ekonomi pratikleri ve geçiş süreci özel olarak incelenebilir.
Döngüsel Ekonomiye Geçiş Süreci Nasıl İşler?
Döngüsel ekonomiye geçiş ile birlikte sadece kar odaklı geleneksel ekonomiden sürdürülebilir bir yapıya geçiş yapılır. Bu fırsatların hem kısa hem uzun vadede değerlendirilmesi için geçiş ve yeşil dönüşüm süreci hızlı bir şekilde başlamalıdır.
Bu çerçevede döngüsel ekonomi modeline geçiş sürecinde de belirli eylemler hayata geçirilmelidir. Bu eylemler arasında;
- Ürünlerde çevrecilik
- Eski ürünün yeni ile değişimi
- Var olan ürünün muhafaza edilmesi
- Şeffaflık politikası
- Daha düşük emisyon
- Enerjide yenilenebilir kaynaklar kullanımı
- Çevreye zarar vermeyen ürünler
- Ürün tasarımlarında yenilikçilik
- İyileştirilmiş iş modelleri
- Güçlü bir işbirliği
- İyi bir geri dönüşüm ve atık yönetimi politikası gerekmektedir.
Döngüsel ekonomi doğrusal ekonomiye göre bütüncül bir yapıya sahiptir. Özellikle atıkların yeniden dönüşümü üzerinde durulurken, doğrusal ekonomide aşağı dönüşüm ve döngüsel ekonomide ileri dönüşüm kavramı yer alır.
- Aşağı dönüşüm atığın kendinden daha düşük değerli bir maddeye dönüşmesini ifade eder. Yani örneğin atık cam şişenin atık cam anahtarlığa dönüştürülmesi bulunur.
- İleri dönüşüm ise atığın kendinden daha değerli bir maddeye dönüşmesini ifade eder. Örneğin atık gazete kağıtlarından yeni bir kağıt bardak üretilebilir.
- Geri dönüşüm kavramı ise atığın tekrardan işlenmesi sonucunda temelindeki aynı ham maddeye dönüştürülmesini ifade etmektedir.
Dünya genelinde döngüsel ekonomiye geçiş süreci giderek daha hızlı bir hale gelirken, örnek olarak Avrupa Birliği 2050 yılına kadar nötr iklime sahip bir kıta hedefi gütmektedir. Bu anlamda Avrupa Birliği, Yeşil Mutabakat çerçevesinde de döngüsel ekonomi eylem planı yürütmektedir.
Üretim Süreçlerinde Döngüsel Çerçevenin Belirlenmesi Nasıl Sağlanır?
Sürdürülebilir bir gelecek için özellikle üretim süreçlerinde döngüsel bir yaklaşım gerekir. Ayrıca döngüsel ekonomi net bir şekilde görülebilir ve performansıyla ölçülebilir olmalıdır. Bu anlamda da üretim süreçlerinin döngüsel kapasitesini ifade etmek için en önemli yöntem olarak Yaşam Döngüsü Analizi(LCA) kullanılır.
LCA çalışmaları, ISO 14040/14044 standartları çerçevesinde hazırlanmaktadır. Bu standartta ürünün hammaddenin temininden atık yönetimine kadar olan tüm yaşam döngüsü takip edilir. Özellikle ürünün çevresel etkisi için LCA çalışmaları yapılarak üretim sürecindeki döngüsel çerçeve daha net anlaşılabilir.
Üretim döngüsü için kullanılan LCA çalışmalarının sunduğu kurumsal avantajlar çerçevesinde;
- İklim krizi nedeniyle yaşanan risk ve fırsatların yönetilmesi,
- Geliştirilen ürün ve servisler sayesinde daha yüksek kurumsal çeviklik elde edilmesi,
- Kurumsal sürdürülebilirlik şiarına ulaşılması,
- Uluslararası dönüşümlere uyum,
- Çevre bilincinin artışı sayesinde değişen tüketim davranışlarına karşı doğru cevapları sağlayabilme yer almaktadır.
Eğer bu süreçte kullanılan standartlar bireysel olarak ele alınırsa, tüketici olarak da önemli faydalar elde edilebilir. Bilinçli tüketici çevresel etkisinin farkında olmalıdır. Tüketici döngüsel ekonomiyi benimserse, daha kolay bir şekilde çevresel etkisi kanıtlanmış ürünlere ulaşabilir.
Döngüsel olarak kanıtlanmış ürünlerin daha kolay bulunabilmesi için EU Ecolabel Etiketi de kullanılabilir. Bu etiket ile birlikte çevreci olduğu kanıtlı ürünler benimsenerek, çevresel etki azaltılabilir.
