Birincil Karbon Ayak İzi Nedir?
Karbon ayak izi genel bir tabir olarak insan etkinliklerinin direk veya dolaylı şekilde doğada oluşturduğu zararın karbondioksit (CO2) cinsi ile ölçülmesidir. Bahsedilen bu etki; kişi, firma veya kurumların aktiviteleri nedeniyle ortaya çıkan CO2 emisyonudur.
Kyoto Protokolü çerçevesinde ise karbon ayak izi; aralarında CO2 de bulunmak üzere sera gazlarının üretim, hizmet, işleme, dağıtma ve tüketim gibi etkinlikler sonrasında oluşturdukları etkinin CO2 cinsinden eş değerlerinin ölçülmesidir. İşte bu kapsamda karbon ayak izi birincil (doğrudan) karbon ayak izi ve ikincil (dolaylı) karbon ayak izi gibi farklı kavramlara sahiptir.
Peki Karbon Ayak İzi Ölçümü Ne İçin Yapılır?
Firmaların üretim ve tedarik süreçlerinde ya da bireylerin yaşam seviyelerinde ihtiyaçları karşılığında yakıt kullanmaları sonucunda atmosfere yayılan CO2 sera etkisi oluşturabilir. Bu etki, küresel ısınma ve iklim değişikliğine sebep olurken, yeryüzünde bırakılan bu etkinin nelere sebep olduğunu anlayabilmek ve önlem alabilmek için karbon ayak izi ölçümleri gerçekleştirilir.
Karbon Ayak İzinin Türleri Nelerdir?
Karbon ayak izi bahsedildiği şekilde birincil veya ikincil olarak ikiye ayrılır. Bu noktada basitçe bahsetmek gerekirse, ikincil yani dolaylı karbon ayak izi; kullanılan ürünlerden dolayı imalattan tüketime ve bozulmaya kadar geçen tüm süreçte atmosfere yayılan CO2 miktarının hesabıdır. Diğer önemli tanım ise birincil doğrudan karbon ayak izi tanımıdır.
Birincil Doğrudan Karbon Ayak İzi Nedir?
Karbon ayak izi denildiğinde birincil (doğrudan) karbon ayak izi aslında net olarak anlaşıldığı üzere direkt olarak atmosfere CO2 salınım ölçüsünü ifade edecektir. Yani birincil (doğrudan) karbon ayak izi, bireylerin ya da kurumların faaliyetleri için yakım gerçekleştirdikleri fosil yakıtlar nedeniyle doğaya salınan karbon gazı salınım hesaplamasını ifade etmektedir.
Birincil karbon ayak izi direkt bir şekilde yakıt kullanımı sonucunda ortaya çıkan CO2 emisyonunu göstermektedir. Bu nokta kurumsal olarak düşünülürse, ölçüm yapılan kuruluş açısından sahip olduğu, kontrol ettiği veya faaliyet gösterdiği kaynaklar üzerinden ortaya çıkardığı emisyonlardır. Kuruluş üretim gerçekleştirirken veya hizmet verirken fosil yakıtları kullandığında, ortaya CO2 emisyonu çıkarken, bu emisyonlar birinci kapsama dahil edilerek, birincil karbon ayak izleri ismini alırlar.
Karbon Ayak İzi Hesaplama Kapsamı Ne Demektir?
Kurumsal karbon ayak izi hesaplamaları gerçekleştirilirken, ISO 14064-1 ve GHG Protokolü kullanılır. Emisyon kaynaklarında da doğrudan ve dolaylı emisyonlar göz önünde bulundurulur. Bu çerçevede
- Kapsam 1 emisyonlarında; sahip olunan ve kontrol edilen kaynaklar dolayısıyla oluşan direk emisyonlar yer alır.
- Kapsam 2 emisyonlarında ise satın alınan enerjinin dolaylı yoldan oluşturduğu emisyon yer alır.
- Kapsam 3 emisyonlarında ise Kapsam 2’ye dahil olmayan ve şirketin değer zinciri içerisindeki dolaylı emisyonlar hesaba katılır.
Daha önce bahsedildiği şekilde birincil karbon ayak izi, Kapsam 1 altında değerlendirilirken, bu konuda birkaç örnek verilebilir. Bu örnekler için
- Türbin, soğutucu veya motor gibi noktalarda ki sabit yanma
- Otomobil ve uçak gibi araçlarda mobil yanma
- Çimento imalatı ya da alüminyum işlemede proses emisyonu
- Atık su arıtma veya gaz işleme tesislerinde kaçak emisyonlar
Birincil Karbon Ayak İzi Hesaplaması Nasıl Yapılır?
Birincil karbon ayak izi doğrudan karbon ayak izi olduğu için bu soruda doğrudan karbon salımı hesabı açıklanması gerekecektir. Aslında aynı şekilde Kapsam 1 dahilindeki hesaplamanın nasıl yapıldığı da açıklanmış olacaktır.
Bireysel veya kurumsal her noktada karbon ayak izi için doğrudan emisyon hesaplanırken, fosil yakıt tüketimine bağlı karbon salımı hesabı yapılır. Bireysel salınım için bugün online ortamda çok basit hesap makineleri sayesinde bazı sorular cevaplandığında, karbon emisyonu rakamları elde edilebilir. Örnekler çerçevesinde, bazı fosil yakıtlar için karbon salınımları aşağıdaki gibidir.
- Bir Amerikan galonu benzin 8,7 kg CO2 yaymaktadır.
- Bir İngiliz galonu petrol 10,4 kg CO2 yaymaktadır.
- 100 kilometre hızla giden bir araç 7,5 litre dizel yakıt yaktığında, örnek olarak 400 kilometre yol yapıldığında 30 litre dizel tüketilecek ve buna karşılık olarak sürücünün doğrudan karbon ayak izi eklenmesiyle salınan CO2 miktarı 30x 2,7 üzerinden 81 kg olacaktır.
- Ek olarak bir İngiliz galonu 4,54 litre
- 1 ABD kuru galonu 4,04 litre
- 1 ABD sıvı galonu 3.78 litre hacim kaplar.
Bireysel açıdan aşağıda sayılan faaliyetler kişisel karbon ayak izi üzerine 1 kg CO2 eklemeye neden olur.
- Arabanın 6 km kullanılması
- Bir bilgisayarın 60 W güçte 32 saat çalışması
- 2 adet plastik şişenin imal edilmesi
- Toplu taşımada 10-12 kilometre mesafe yapılması
- Bir uçağın 2,2 kilometre mesafe kat etmesi
- 5 adet plastik torbanın imal edilmesi
- Yaklaşık 1/3 hamburger üretimi yapılması
Bireysel Karbon Ayak İzinin Azalması İçin Neler Yapılabilir?
İnsanoğlu basit tercih değişiklikleri sayesinde bireysel kaynaklı doğrudan karbon ayak izini rahatlıkla düşürebilir. Bu açıdan da çok pratik 6 adım incelenebilir.
- Bilinçli davranmak sayesinde yaşadığınız alanda verdiğiniz zararı fark ederseniz, bu noktada nasıl önlemler alacağınızı öğrenerek bir başlangıç yapabilirsiniz.
- Ulaşımı yürümek ya da bisiklet sürmek ile gerçekleştirerek hem sağlıklı hem de dünya için faydalı bir adım atabilirsiniz.
- Toplu taşımayı kullanarak yürüme veya bisiklet sürme fırsatınız bulunmuyorsa, en azından kişi başı yakıt tüketimini azaltabilir ve bireysel aracınızı kullanmaktan vazgeçebilirsiniz.
- Elektriği dengeli kullanmak vasıtasıyla örneğin tasarruflu ampuller ve sadece gereken noktada elektrik kullanımıyla önemli bir tasarruf ve ayak izi düşme imkanı sağlanabilir.
- Yenilenebilir enerji tercihi sayesinde de fosil yakıtlar yerine güneş enerjisi gibi sağlıklı ve temiz enerji tercih edilebilir.
- Bilginin yayılması açısından da öğrendiklerinizi ve doğa için yaptıklarınızı insanlarla paylaştığınızda, daha bilinçli bir toplum ve daha yeni yöntemler geliştirme imkanı elde edilir.
