Life Cycle Assessment (LCA) Nedir?

Dünyamızda birçok farklı soruna neden olan iklim değişikliği, doğayı ve ekosistemi etkilediği kadar toplumsal dinamikler üzerinde de etkili oluşturmaktadır. Bu durumda bireyler tüketim alışkanlıklarında ve kurumlar ise sektörel dinamiklerde değişim gösterir. Bu durumda bireysel ve kurumsal olarak çevre etkisinin azaltılması açısından da önce somut bir hesaplamaya ihtiyaç duyulmaktadır.

Life Cycle Assasment (LCA), Türkçe karşılığı ile Yaşam Döngüsü Analizi anlamını oluşturmaktadır. Bu analiz sayesinde ürünlerin veya servislerin sahip oldukları yaşam döngüsü içerisinde ortaya çıkardıkları çevresel etkiler değerlendirilir. Bu anlamda da özellikle firmalar kendileri açısından çevresel etki ve performans hesaplaması sağlayabilmektedir.

LCA hazırlıklarında ISO 14040/44 standartları kullanılmaktadır. Bu standartlar ile birlikte analizler çok kapsamlı ve detaylı oldukları için hammadde kullanımından üretim aşamalarına ve lojistiğe kadar ürün ya da hizmetlerin geçtiği her aşamayı dahil ederek işlem yapar. Bu çalışmalarda geniş bir kapsam olarak yaşam döngüsüne ait tüm veriler değerlendirmeye alınır.

LCA çalışmaları olabildiğince detaylı bir yapıyla sağlanırken, bütüncül bir yaklaşım elde edilmesini sağlar ve bu sayede de firmaların sürdürülebilirlik politikası geliştirmeleri için onlara yol gösterecek bir stratejik inceleme elde etmelerine yardımcı olur.

Yaşam döngüsü analizi çalışmaları ürün ve hizmetlerde tüm yaşam döngüsü aşamalarını göz önünde bulundururken, bu aşamalar içerisinde;

• Hammadde temin süreci,
• Üretim sürecinde ürünün elde edilmesi,
• Lojistik ile ürünün ulaşımı,
• Tüketimde ürünün son kullanım aşamasına ulaşması,
• Ürün yaşamının bitişi ile birlikte de geri dönüşüm ve bertaraf süreçleri aşaması devreye girer.

LCA çalışmaları için üç farklı çalışma çeşidi ön plana çıkmaktadır.

1. Cradle to Cradle yönteminde ham maddenin elde edilmesinden ürünün geri dönüşüme ulaşmasına kadarki akla gelecek tüm yaşam döngüsü kapsamı bulunmaktadır.
2. Cradle to Grave sisteminde ham madde elde edildikten sonra ürün nedeniyle ortaya çıkan atığın tasfiyesine kadar işlenen süreç kapsamalarına girer.
3. Cradle to Gate sistemine bakıldığında ise fabrikadaki süreçler de dahil edilerek, hammaddenin temininden başlayacak şekilde fabrikaya iletilmesi noktasına kadar ortaya çıkan yaşam döngüsünün bir kısım bölümü kapsam alanına girmektedir.

LCA Çalışmalarında Hazırlık Nasıl Yapılır?

LCA çalışmaları yapılırken, ISO 14040/44 standartları çerçevesinde; amaç ve kapsam belirleme, envanter analizi, etki analizi ve yorumlama aşamaları ile işlem sağlanır.

1-Amaç Ve Kapsamın Belirlenmesi

LCA çalışmalarında ilk aşamada amaç ve kapsam belirleme ile öncelikle analizi gerçekleştirecek ürün firma veya hizmet tanımlanır. Ayrıca yine bu aşamada çalışmayla hangi hedeflere ulaşmanın amaçlandığı kararı verilir.

Yaşam döngüsü analizlerinde diğer aşamalar için hammadde, imalat, nakliye, tüketim, ürün, yaşam sonu gibi aşamalar daha önce tanımlandığı şekildedir. Bu aşamalardan hangilerinin çalışma içerisinde bulunması gerektiği de amaç ve kapsamın belirlenmesi sırasında tespit edilir. Aynı zamanda bu bölümde kullanılacak etki kategorilerinin de seçilmesi sağlanır.

Etki kategorileri belirlendiğinde analiz edilen ürün veya hizmetler ile alakalı tüm aşamalar sonrasında ortaya çıkan sera gazı emisyonlarının çevre etkisi net ve somut bir şekilde ifade edilebilir. Bahsedilen etki kategorileri arasında da

• Asidifikasyon
• Karasal zehirlilik
• Küresel ısınma
• Ötrofikasyon yer alır.

Tüm bunların yanında amaç ve kapsam belirleme sırasında çalışmaya dahil edilmeyecek aşamaları da net olarak belirlemek gerekir. Yani çalışmanın kapsamının belirli sınırlara sahip olması ve hangi kısımların ekleneceğinin net bir şekilde kararlaştırılması sağlanır. Bu sayede amaçlanan noktaya daha net bir şekilde ulaşılabilir.

2- Envanter Analizi Yapılması

LCA sistemi içerisinde Envanter Analizi, Life Cycle Inventory (LCI) şeklinde tanımlanmaktadır. İlk aşamada çalışmanın kapsamı belirlenmiş olduğu için bu kapsam çerçevesinde çalışmada kullanılacak velilerin toplanması ve düzenlenmesi envanter analizi ile sağlanır.

Bu adım sayesinde ürün ya da hizmetlerin çevresel etkileri ölçülür bir yapıya ulaştırılır. Veri toplanırken kullanılan hammaddeler bu maddelerin faturaları, enerji tüketim oranları, tedarikçilerden alınan bilgiler gibi veriler kullanıma alınır. Yani ürün/hizmeti net bir şekilde ifade eden tüm girdi ve süreçler bu aşamada toplanır.

Bu kademede ürün ya da hizmetin oluşma sürecini net bir şekilde gösteren girdi ve çıktıların yer aldığı bir akış diyagramı oluşturularak net bir anlatım sağlanır.

3- Etki Analizi

Bu aşama ise Life Cycle Inpact Assessment (LCIA) şeklinde adlandırılır. Aşama içerisinde toplanan ve daha sonrasında düzenlemesi gerçekleştirilen veriler ile çevresel etki gösterimi sağlanır. Yani envanter analizi yapılması ile elde edilen ham madde ve enerji kullanım verilerinin çevre ve insan sağlığı üzerindeki etkileri ifade edilir.

Bu kademede etki kategorileri sayesinde çevresel etkinin gösterilmesi mümkün olmaktadır. Etki kategorilerinin kullanılması açısından da belirlemeler, veritabanları üzerinden alınan bilgiler ve güncel bilimsel gelişmeler sayesinde sağlanmaktadır.

Örnek olarak günümüzde LCIA çalışmaları için sıklıkla Ecoinvent Life Cycle Inventory (LCI) Veritabanı tercih edilmektedir. Envanter analizi ile birlikte temin edilen sonuçlar için sınıflandırma etki kategorileri sayesinde yapılarak, çevresel etki daha açık bir şekilde gösterilebilir.

4- Yorumlama

Çalışmanın son aşaması yorumlama olmakla birlikte elde edilen sonuçlar bu kısımda değerlendirilir. Bu nedenle elde edilen sonuçların daha önceki süreçlerle uyumlu olması önemlidir. Tüm analizin başarılı bir sonuç ortaya koyması için sunumun eksiksiz ve anlaşılır olması gereği bulunmaktadır.

Ürün ya da hizmetler hakkında emisyon çıkarımları gerçekleştirmek için yorumlama aşaması çok önemlidir. Hatta ürün ve servis emisyon kademeleri bazında bir karşılaştırma yapılabilir.

Yorumlama aşamasıyla birlikte ürün ve servisler hakkında iyileşmeye gidilmesi gereken süreçler detaylı bir şekilde analiz edilerek, sonrasında şeffaf bir raporlama sağlanması vasıtasıyla LCA çalışması tamamlanır.

LCA Çalışması Hangi Avantajları Sağlar?

LCA çalışmaları sayesinde firmalarda birçok farklı avantaj elde edilirken, başarılı bir kurumsal sürdürülebilirlik politikası sağlanabilir. Firmaların ürün ve servis çevresel etkisini belgeli hale getirerek rekabet gücünde artış elde etmesi mümkün olur.

İklim değişikliği karşısında firmaların sektörel dinamiklere uyum sağlaması için şeffaf ve güvenilir bir belge açısından bu analizler her sektörde seçilebilir. Bu analizlerin avantajları arasında da

• Regülasyon uyumunda kolaylık açısından; çevresel etkisini yönetebilen ve bir yol haritasına sahip firmalar sağlanır. Örnek olarak AB Yeşil Mutabakat çerçevesinde emisyon azaltma stratejisi belirlenebilir.
• Olası tehlikeleri belirleme açısından; bu analizler detaylı bir fırsat ortaya koyarken, ürün ve servisler hakkındaki tüm süreçler gerçekçi bir şekilde incelenebilir. Örnek olarak, bir ürünün yaşam döngüsündeki her aşama incelenirken, çevresel performansı konusunda bilgi elde edilir ve bu sayede ürünün üretimden tüketiciye ulaşmasına kadar her aşamadaki karşılaşabileceği problemler de önceden belirlenebilir.
• Ürün ve servis gelişim şansı elde etmek açısından da analizler geri dönüşüme kadar olan tüm süreçte bütüncül bir yaklaşım sağlar. Analizler sayesinde inovasyon imkanı elde edilirken, ürünün yaşam döngüsü detaylı bir şekilde gözden geçirildiğinde, potansiyel yenilik ipuçları elde edilebilir.
• Daha verimli kaynak kullanımı açısından LCA çalışmaları ürün ve servis aşamalarını optimizasyon için firmalara fırsat sağlar. Bu sayede de firmalar kaynak tasarrufu elde ederek, daha ekonomik bir sistem oluşturabilir
• Etkili bir paydaş iletişimi açısından da sürdürülebilirlik politikası kapsamında çevresel performansı belirlenen ürün ve servisler sayesinde daha önemli bir adım atılması mümkün olur. Elde edilen bilgiler paydaşlar ile paylaşıldığında, çevresel etkileri net bir şekilde gösterilebilir ve sürdürülebilirlik hedeflerine bağlılığın bir kanıtı elde edilir.